نور قرآن (قرآن)از مصادیق نور که در آیات قرآن به آن اشاره شده، «قرآن» است. ۱ - کتاب نور و هدایتقرآن، كتاب نور و هدایت براى بشر: ۱. «يا أَهْلَ الْكِتابِ قَدْ جاءَكُمْ رَسُولُنا يُبَيِّنُ لَكُمْ كَثِيراً مِمَّا كُنْتُمْ تُخْفُونَ مِنَ الْكِتابِ وَ يَعْفُوا عَنْ كَثِيرٍ قَدْ جاءَكُمْ مِنَ اللَّهِ نُورٌ وَ كِتابٌ مُبِينٌ • يَهْدِي بِهِ اللَّهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضْوانَهُ سُبُلَ السَّلامِ وَ يُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِهِ وَ يَهْدِيهِمْ إِلى صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ؛ اى اهل كتاب! فرستاده ما، به سوى شما آمد، در حالى كه بسيارى از حقايق كتاب آسمانى را كه شما كتمان مى‌كرديد روشن مى‌سازد؛ و از بسيارى از آن، كه در اين زمان مصلحت نيست، صرف نظر مى‌نمايد. آرى، از طرف خدا، نور و كتاب روشنگرى به سوى شما آمد. خداوند به بركت آن، كسانى را كه از رضاى او پيروى كنند، به راههاى سلامت و امنيت، هدايت مى‌كند؛ و به فرمانش، آنان را از ظلمت‌ها خارج ساخته به سوى نور مى‌برد؛ و آنها را به سوى راه راست، هدايت مى‌نمايد.» ۲. «أَ وَ مَنْ كانَ مَيْتاً فَأَحْيَيْناهُ وَ جَعَلْنا لَهُ نُوراً يَمْشِي بِهِ فِي النَّاسِ كَمَنْ مَثَلُهُ فِي الظُّلُماتِ لَيْسَ بِخارِجٍ مِنْها ...؛آيا كسى كه مرده بود، سپس او را زنده كرديم، (كافر بود و ايمان آورد) و نورى برايش قرار داديم كه با آن در ميان مردم راه برود، همانند كسى است كه در تاريكى‌هاست و از آن خارج نمى‌شود؟!....» بنابر احتمالى، مراد از نور، قرآن است. ۳. «... وَ اتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِي أُنْزِلَ مَعَهُ أُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ؛... و از هدايت و نورى كه با او نازل شده پيروى نمودند، تنها آنان رستگارانند.» ۴. «يُرِيدُونَ أَنْ يُطْفِؤُا نُورَ اللَّهِ بِأَفْواهِهِمْ وَ يَأْبَى اللَّهُ إِلَّا أَنْ يُتِمَّ نُورَهُ وَ لَوْ كَرِهَ الْكافِرُونَ؛آنها مى‌خواهند نورِ خدا را با دهان خود خاموش كنند؛ ولى خدا جز اين نمى‌خواهد كه نور خود را كامل كند، هر چند کافران ناخشنود باشند.»بنا بر قولى، مراد از «نور اللّه» قرآن است. [۹]
بحرالعلوم، ج ۲، ص ۵۴.
۵. «وَ كَذلِكَ أَوْحَيْنا إِلَيْكَ رُوحاً مِنْ أَمْرِنا ما كُنْتَ تَدْرِي مَا الْكِتابُ وَ لَا الْإِيمانُ وَ لكِنْ جَعَلْناهُ نُوراً نَهْدِي بِهِ مَنْ نَشاءُ مِنْ عِبادِنا ...؛همان گونه كه بر پيامبران پيشين وحی فرستاديم بر تو نيز حقايقى را به فرمان خود وحى كرديم؛ تو پيش از اين نمى‌دانستى كتاب و ايمان چيست؛ و از محتواى قرآن آگاه نبودى ولى ما آن را نورى قرار داديم كه بوسيله آن هركس‌از بندگان خويش‌را بخواهيم هدايت مى‌كنيم....» ۶. «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ آمِنُوا بِرَسُولِهِ يُؤْتِكُمْ كِفْلَيْنِ مِنْ رَحْمَتِهِ وَ يَجْعَلْ لَكُمْ نُوراً تَمْشُونَ بِهِ وَ يَغْفِرْ لَكُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ؛اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! تقواى الهى پيشه كنيد و به پيامبرش ايمان بياوريد تا بهره‌اى دو چندان از رحمتش به شما بدهد و براى شما نورى قرار دهد كه با آن در ميان مردم و در مسير زندگى خود راه برويد و گناهان شما را ببخشد؛ و خداوند آمرزنده و مهربان است.» گفته شده: مراد از نور، قرآن است. ۷. «يُرِيدُونَ لِيُطْفِؤُا نُورَ اللَّهِ بِأَفْواهِهِمْ وَ اللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَ لَوْ كَرِهَ الْكافِرُونَ؛آنان مى‌خواهند نور خدا را با دهان خود خاموش سازند؛ ولى خدا نور خود را كامل مى‌كند هر چند كافران خوش نداشته باشند.» ۸. «فَآمِنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ النُّورِ الَّذِي أَنْزَلْنا وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ؛حال كه چنين است، به خدا و پيامبرش و نورى كه نازل كرده‌ايم ايمان بياوريد؛ و بدانيد خدا به آنچه انجام مى‌دهيد آگاه است.» ۹. «رَسُولًا يَتْلُوا عَلَيْكُمْ آياتِ اللَّهِ مُبَيِّناتٍ لِيُخْرِجَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ ...؛پيامبرى به سوى شما فرستاده كه آيات روشن خدا را بر شما تلاوت مى‌كند تا كسانى را كه ايمان آورده و كارهاى شايسته انجام داده‌اند، از تاريكيها به سوى نور خارج سازد....» ۲ - برکات نور قرآنآثار و برکات نور قرآن عبارتند از: ۲.۱ - رستگاریپيروى از نور (قرآن)، موجب رستگاری انسان: «... وَ اتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِي أُنْزِلَ مَعَهُ أُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ؛... و از هدايت و نورى كه با او نازل شده پيروى نمودند، تنها آنان رستگارانند.» ۲.۲ - خروج از ظلمتنور قرآن، خارج كننده انسان از ظلمت به سوى نور: «... قَدْ جاءَكُمْ مِنَ اللَّهِ نُورٌ وَ كِتابٌ مُبِينٌ • يَهْدِي بِهِ اللَّهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضْوانَهُ سُبُلَ السَّلامِ وَ يُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِهِ ...؛ ... آرى، از طرف خدا، نور و كتاب روشنگرى به سوى شما آمد. خداوند به بركت آن، كسانى را كه از رضاى او پيروى كنند، به راههاى سلامت و امنيت، هدايت مى‌كند؛ و به فرمانش، آنان را از ظلمت‌ها خارج ساخته به سوى نور مى‌برد....» مراد از «نور» قرآن است. ۲.۳ - بیان حقایقنور (قرآن)، بيان كننده واقعيتها و حقايق و افشاگر كتمانها: «يا أَهْلَ الْكِتابِ قَدْ جاءَكُمْ رَسُولُنا يُبَيِّنُ لَكُمْ كَثِيراً مِمَّا كُنْتُمْ تُخْفُونَ مِنَ الْكِتابِ وَ يَعْفُوا عَنْ كَثِيرٍ قَدْ جاءَكُمْ مِنَ اللَّهِ نُورٌ وَ كِتابٌ مُبِينٌ؛اى اهل كتاب! فرستاده ما، به سوى شما آمد، در حالى كه بسيارى از حقايق كتاب آسمانى را كه شما كتمان مى‌كرديد روشن مى‌سازد؛ و از بسيارى از آن، كه در اين زمان مصلحت نيست، صرف نظر مى‌نمايد. آرى، از طرف خدا، نور و كتاب روشنگرى به سوى شما آمد.» ۲.۴ - هدایت به سلامتیارسال نور (قرآن) از سوى خداوند به سوى بشر، جهت هدايت آنان به راههاى سلامت: «... قَدْ جاءَكُمْ مِنَ اللَّهِ نُورٌ وَ كِتابٌ مُبِينٌ • يَهْدِي بِهِ اللَّهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضْوانَهُ سُبُلَ السَّلامِ ...؛ ... آرى، از طرف خدا، نور و كتاب روشنگرى به سوى شما آمد. خداوند به بركت آن، كسانى را كه از رضاى او پيروى كنند، به راههاى سلامت و امنیت، هدايت مى‌كند....» مقصود از «سبل السلام» راه سلامت و نجات از عذاب خداوند است. یکی از مؤلفه‌های بارز سلوک عملی امام خمینی سلوک در صراط مستقیم است. انسان سالک در شبانه‌روز بارهاوبارها از خدا می‌خواهد که او را به صراط مستقیم هدایت کند؛ زیرا هرگونه سلوکی به سعادت و قرب معنوی منتهی نمی‌شود. ازاین‌جهت سُبُل متعدد هرگاه در بستر صراط مستقیم قرار گیرد، سُبل السلام یا سُبل الحق خواهد بود. امام خمینی تلاش دارد بین سُبُل حق و سلامت با صراط مستقیم رابطه تنگاتنگی به وجود آورد به‌گونه‌ای که هدایت به سُبُل حق، رسیدن به عالم نور و هدایت طریق مستقیم را به دنبال دارد. ایشان، سعادت را نیل به‌سلامت مطلق و عالم نور و طریق مستقیم می‌داند و راه سالم رسیدن به مقصد را قرآن می‌داند و بر این باور است که انسان باید از قرآن شریف، سُبُل سلامت و معدن نور و طریق مستقیم را طلب کند و با تفکر در آیات الهی مراتب سلامت را از مرتبه پایین که قوای حسی و ظاهری است تا قوای عالی که حقیقت قلب سلیم است به دست آورد و به طریق مستقیم انسانیت که در این مقام طریق ربّ است نایل آید. [۲۹]
خمینی، روح‌الله، تعلیقه بر فوائد الرضویه، ص۶۱-۶۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.
دقت عرفانی امام خمینی در این واژه‌های سبل و صراط، آنجا خود را نشان می‌دهد که ایشان میان صراط مستقیم وجودی و صراط مستقیم سلوکی تفاوت قائل شده، صراط مستقیم وجودی علاوه بر سُبُل سلامت، سُبُل هلاکت را نیز شامل می‌شود. چرا که همگان حتی کفار و منافقان نیز از باب (اِنَّا لِلّهِ وَاِنَّا اِلَیْهِ رَاجِعونَ) به‌سوی خداوند می‌روند؛ اما این سیر قهری بوده و منشا سعادت نیست. صراط مستقیم سلوکی تنها سُبُل سعادت را شامل شده و به همین دلیل موجب رستگاری و سعادت است. ازاین‌رو ایشان، با استناد به آیه (یَهْدِی بِهِ اللّهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضْوَانَهُ سُبُلَ السَّلاَمِ وَیُخْرِجُهُم مِّنِ الظُّلُمَاتِ اِلَی النُّورِ بِاِذْنِهِ وَیَهْدِیهِمْ اِلَی صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ) بر این باور است که سُبُل متعدد هرگاه در بستر صراط مستقیم قرار گیرد سُبُل سلام خواهد بود.۳ - جاودانگی نور قرآننور قرآن، غير قابل خاموش شدن: ۱. «أَ وَ مَنْ كانَ مَيْتاً فَأَحْيَيْناهُ وَ جَعَلْنا لَهُ نُوراً يَمْشِي بِهِ فِي النَّاسِ كَمَنْ مَثَلُهُ فِي الظُّلُماتِ لَيْسَ بِخارِجٍ مِنْها كَذلِكَ زُيِّنَ لِلْكافِرِينَ ما كانُوا يَعْمَلُونَ؛آيا كسى كه مرده بود، سپس او را زنده كرديم، (کافر بود و ايمان آورد) و نورى برايش قرار داديم كه با آن در ميان مردم راه برود، همانند كسى است كه در تاريكى‌هاست و از آن خارج نمى‌شود؟! اين گونه براى كافران، آنچه كه از اعمال زشت انجام مى‌دادند، تزيين شده و زيبا جلوه كرده است.» بنابر قولى، مقصود از نور در آيه، قرآن است. ۲. «يُرِيدُونَ أَنْ يُطْفِؤُا نُورَ اللَّهِ بِأَفْواهِهِمْ وَ يَأْبَى اللَّهُ إِلَّا أَنْ يُتِمَّ نُورَهُ وَ لَوْ كَرِهَ الْكافِرُونَ؛آنها مى‌خواهند نورِ خدا را با دهان خود خاموش كنند؛ ولى خدا جز اين نمى‌خواهد كه نور خود را كامل كند، هر چندكافران ناخشنود باشند.» ۳. «يُرِيدُونَ لِيُطْفِؤُا نُورَ اللَّهِ بِأَفْواهِهِمْ وَ اللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَ لَوْ كَرِهَ الْكافِرُونَ؛آنان مى‌خواهند نور خدا را با دهان خود خاموش سازند؛ ولى خدا نور خود را كامل مى‌كند هر چند كافران خوش نداشته باشند.» ۴ - نور قرآن در قیامتنور قرآن، راهگشا در قیامت، براى ايمان آورندگان به خدا و رسول و داراى عمل شايسته: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ آمِنُوا بِرَسُولِهِ يُؤْتِكُمْ كِفْلَيْنِ مِنْ رَحْمَتِهِ وَ يَجْعَلْ لَكُمْ نُوراً تَمْشُونَ بِهِ وَ يَغْفِرْ لَكُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ؛اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! تقوای الهی پيشه كنيد و به پيامبرش ايمان بياوريد تا بهره‌اى دو چندان از رحمتش به شما بدهد و براى شما نورى قرار دهد كه با آن در ميان مردم و در مسير زندگى خود راه برويد و گناهان شما را ببخشد؛ و خداوند آمرزنده و مهربان است.» ۵ - پانویس۶ - منبع• مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۳۱، ص۵۵۴، برگرفته از مقاله «مصادیق نور (قرآن)». • دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی. |